Rodzina Käthe i Adolfa Maassów oraz ich relacje z firmą Kühne & Nagel
Christoph Laue (Archiwum Miejskie w Herford i Centrum Pamięci Skrzydła Komórkowego w Herford)
Biznesmen Adolf Maass, urodzony jako Abraham Maass (imię zmienione przez Senat Hamburga 14 kwietnia 1919 r.) 9 października 1875 r. w Borgholzhausen, dołączył do bremeńskiej centrali firmy spedycyjnej Kühne & Nagel, założonej w 1890 r., jako praktykant po ukończeniu szkoły średniej. Praktykę ukończył po zaledwie półtora roku i otrzymał własny dział. W 1902 r. założyciel firmy August Kühne wysłał go do Hamburga, aby założył oddział. Mieszkał w Hamburgu od 31 stycznia 1902 roku. W 1910 roku Adolf Maass zostaje partnerem w Kühne & Nagel.
10 kwietnia 1911 r. Käthe Elsbach i Adolf Maass biorą ślub w Herford i świętują w Hanowerze. 23 września 1913 r. siostra Käthe Elsbach Ellie Elsbach i Carl Lipmann również świętują swój ślub w Herford. Obie córki przeprowadzają się do Hamburga wraz z mężami, którzy po ślubie dołączają do rady nadzorczej Herforder Elsbach AG. Carl Lipmann założył w 1895 r. firmę Carl Lipmann & Co. zajmującą się importem osłonek naturalnych, która szybko stała się największą sortownią i fabryką osłonek w Niemczech.
Rodziny Maass i Lipmann nabywają wille przy Blumenstrasse i Bellevue w Winterhude i aktywnie uczestniczą w życiu społecznym i kulturalnym Hamburga. Käthe i Adolf Maass kontynuują rozbudowę swojej biblioteki i kolekcji dzieł sztuki. Ich dzieci Herbert, urodzony w 1912 roku, Lisa, urodzona w 1916 roku i Gerhart, urodzony w 1918 roku, uczęszczają do szkół średnich w Hamburgu.
Herbert Maass ukończył Johanneum w 1930 roku i studiował prawo w Hamburgu aż do egzaminów końcowych w 1933 roku. W wieku 21 lat uzyskał tytuł doktora prawa w Hamburgu w 1934 roku. Odmówiono mu mianowania na aplikanta adwokackiego. W tym samym roku wyemigrował do Anglii z powodu działań antyżydowskich. Kontynuował studia w Anglii w 1934 roku i pracował tam jako prawnik do 1940 roku.
Ich córka Lisa kończy szkołę w marcu 1933 r. w szkole Firgau przy Sierichstraße 53. Rozpoczyna szkolenie jako pielęgniarka dziecięca, ale nie może już ukończyć szkoły w Niemczech. Zdaje egzaminy w Anglii w 1936 roku. Lisa Maass emigruje do Nowego Jorku w USA w grudniu 1938 roku.
Gerhart Maass opuszcza Heinrich-Hertz-Realgymnasium am Voßberg w 1936 r. bez świadectwa ukończenia szkoły i rozpoczyna praktykę handlową. W połowie lat 30. został wysłany do szwedzkiego oddziału Rudolfa van der Walde. Po międzylądowaniu w Sztokholmie wyemigrował do Kanady w 1938 roku.
W 1928 roku Adolf Maass podpisał nową umowę partnerską z firmą Kühne & Nagel. Kiedy założyciel firmy August Kühne zmarł w 1932 roku, jego synowie Alfred i Werner przejęli firmę, przy czym Alfred zarządzał biurem w Hamburgu, a jego brat pozostał w firmie macierzystej w Bremie.
Stosunki udziałowe między Adolfem Maassem a Kühne & Nagel zostały zmienione w październiku 1932 r.: »Pan Maass ma tylko udział w działalności Kühne & Nagel w Hamburgu…. … Pan August Kühne ma 15% udziału w zyskach i stratach firmy w Hamburgu, pan Maass ma 45% udziału, a każdy z panów Alfreda i Wernera Kühne ma 20% udziału…«. Maass podpisuje również uznanie długu wobec Kühne & Nagel Bremen: »Kühne & Nagel w Hamburgu był winien Kühne & Nagel w Bremie kwotę 122635,91 RM, która została rozliczona przelewem księgowym. Z tej kwoty 55186,15 RM przypada na mój udział. … Kwota ta ma zostać spłacona w ciągu najbliższych kilku lat poprzez specjalne rozliczenie wypłaty.«
Adolf Maass musi opuścić Kühne & Nagel w 1933 roku. Käthe Maass informuje o tym swojego syna Herberta Maassa już w marcu: »Mam nadzieję, że tata podejmie decyzję jeszcze dzisiaj«. W dniu 22 kwietnia 1933 r. zawarto porozumienie w sprawie odejścia Adolfa Maassa: »Pan Adolf Maass opuści wyżej wymienione spółki jawne z dniem 1 kwietnia 1933 r. … i nie będzie już uczestniczył w zyskach i stratach firmy«. Okolicznościowa publikacja z okazji 75-lecia Kühne & Nagel stwierdza: »W kwietniu 1933 r. Adolf Maass opuszcza firmę, aby zostać partnerem w hurtowni należącej do jego krewnych. Alfred i Werner Kühne nadal prowadzą firmę jako jedyni właściciele«.
Adolf Maass dołącza do firmy importowej swojego szwagra Lipmann & Co, która zostaje zlikwidowana w 1938 roku. W 1938 roku musiał również zrezygnować ze stanowiska w radzie nadzorczej Elsbach AG w Herford. Aktywa rodziny zostają zamrożone i nałożona zostaje »żydowska opłata majątkowa« w wysokości 35 000 RM. Odsetki należne rodzinie z wydobycia ropy naftowej w pobliżu Celle muszą zostać przekazane głównemu prezesowi finansów Hamburga.
Po nocy pogromu w 1938 r. Adolf Maass zostaje aresztowany i przez kilka tygodni przetrzymywany w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Rodzina Lipmannów wyemigrowała z czwórką dzieci do Montevideo/Urugwaju w 1940 roku.
W 1938 r. Käthe i Adolf Maass wysłali trójce swoich dzieci po kontenerze z artykułami gospodarstwa domowego, meblami i częścią ich biblioteki. Po początkowych próbach utrzymania się w Hamburgu, w 1941 r. bezskutecznie starali się uzyskać wizę wyjazdową. Latem 1941 r. byli zmuszeni sprzedać swój dom przy Blumenstraße za mniej niż był wart, a dochód trafił na zablokowane konto. Uciekają przed planowanym transportem do Łodzi 25 października 1941 roku. Pod koniec 1941 r. zostają przeniesieni do »domu żydowskiego« przy Bogenstraße 25. 15 lipca 1942 r. otrzymują rozkaz deportacji do Theresienstadt. Stamtąd para została deportowana do Auschwitz 15 maja 1944 r. i prawdopodobnie zamordowana natychmiast po przybyciu, o czym dzieci dowiedziały się dopiero w 1945 r.
Jako Niemiec w Anglii, Herbert Maass został podejrzany o szpiegostwo w 1940 roku, aresztowany i internowany w obozie w Australii do 1942 roku. Następnie wstąpił do armii brytyjskiej i zmienił nazwisko na Edward Arthur Marsden w 1943 roku. Krótko przed końcem wojny w 1945 r. został wysłany do Indii, a w 1946 r. powrócił do Anglii. W 1947 r. został sekretarzem Sądu Najwyższego Brytyjskiej Komisji Kontroli, a od 1955 r. pracował w Najwyższym Trybunale Restytucji z siedzibą w Herford.
Gerhart (wówczas Gerry) Maass wstąpił do armii kanadyjskiej w 1942 r. i został naturalizowany w 1944 r. Służył we Francji, Holandii i Niemczech. Służył we Francji, Holandii i Niemczech. W 1945 r. stacjonował w Oldenburgu, gdzie intensywnie pracował nad restytucją firmy w Herford i postępowaniem restytucyjnym. Wrócił do Montrealu we wrześniu 1946 roku.
Od 2013 r. ocalałe pozostałości biblioteki rodziny Elsbach-Maass można oglądać w Elsbach House w Herford, dawnej siedzibie Elsbach AG. W 2018 r., po szeroko zakrojonych badaniach, zaprezentowano tam wystawę poświęconą rodzinie Elsbach i historii firmy, która została następnie przekształcona w stałą wystawę w tym samym miejscu.
Więcej informacji i dokumentów można znaleźć na stronie https://www.zellentrakt.de/elsbach-bibliothek.html .
